ΕΙΔΙΚΑ ΙΑΤΡΕΙΑ ΝΟΣΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ-ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΝΟΣΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ/ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

Τα Ειδικά Ιατρεία που ασχολούνται με τη Νόσο Πάρκινσον και συναφείς Κινητικές Διαταραχές, πέραν των κλινικών υπηρεσιών που προσφέρουν, έχουν και πολυεπίπεδο ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο.

Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν:

• Την εκπαίδευση των ειδικευομένων Νευρολόγων της Α’ Νευρολογικής Κλινικής στην διερεύνηση, παρακολούθηση και θεραπεία των Κινητικών Διαταραχών. Η εκπαίδευση αυτή γίνεται κατ’ αρχήν δια μέσου της παρακολούθησης από τους ειδικευόμενους των δραστηριοτήτων των Ειδικών Ιατρείων. Στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος της Κλινικής γίνεται παρουσίαση ενδιαφερόντων περιστατικών Κινητικών Διαταραχών που παρακολουθούνται στα Ιατρεία, ενώ επίσης αναπτύσσονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα θέματα που σχετίζονται με τις Κινητικές Διαταραχές σε μορφή διαλέξεων.  Επιπλέον, μία φορά τον μήνα γίνεται παρουσίαση με βίντεο περιστατικών με Κινητικές Διαταραχές στο Αμφιθέατρο του Νοσοκομείου. 
• Την ενημέρωση και εκπαίδευση νεότερων συναδέλφων και ειδικευομένων Νευρολογίας στις Κινητικές Διαταραχές μέσω συμμετοχής σε πολλά Ελληνικά συνέδρια και ημερίδες.  Στα πλαίσια αυτά,  τα Ειδικά Ιατρεία συμμετέχουν ενεργά στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του Κλάδου Κινητικών Διαταραχών της Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρείας (http://www.enee.gr/). 
• Τη διοργάνωση και τη συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια/ημερίδες σχετικές με τις Κινητικές Διαταραχές. Διοργανώθηκε πρόσφατα διεθνές Συνέδριο με θέμα τις συνουκλεϊνοπάθειες στην Βραυρώνα Αττικής, με την χορηγία  του Movement Disorders Society και άλλων διεθνών οργανισμών (“20 Years of Alpha - Synuclein in Parkinson’s Disease and Related Synucleinopathies: From the Bedside to the Bench and Back to the Patient” congressworld.gr/en/event/synuclein2017_en/). Υπάρχει συμμετοχή των Ειδικών Ιατρείων σε πολλά άλλα διεθνή συνέδρια σε σχέση με τις Κινητικές Διαταραχές και γενικότερα τα Νευροεκφυλιστικά Νοσήματα.     

Οι ερευνητικές δραστηριότητες των Ειδικών Ιατρείων περιλαμβάνουν:

• Γενετικό Χαρακτηρισμό ασθενών με νόσο Πάρκινσον, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Νευροεκφυλιστικών Νόσων (http://www.bioacademy.gr/faculty-details/GMI/lewnidas) στο Ίδρυμα Ιατροβολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) και με την Διεύθυνση Ενζυμολογίας και Κυτταρικής Λειτουργίας του  Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, καθώς και με κέντρα του εξωτερικού, όπως το εργαστήριο του Thomas Gasser στο Tubingen, αλλά και διεθνή δίκτυα, όπως το GEOPD.  Οι μελέτες αυτές αποσκοπούν στην αποτύπωση του Γενετικού υπόβαθρου της Νόσου Πάρκινσον στον Ελληνικό χώρο.     
• Συμμετοχή στην μελέτη PPMI (Parkinson’s Disease Progression Markers Initiative), επιχορηγούμενη από το Michael J Fox Foundation USA.  Πρόκειται για ένα διεθνές δίκτυο μελέτης βιολογικών δεικτών στη νόσο του Πάρκινσον (http://www.ppmi-info.org/about-ppmi/).  Το Κέντρο του ΕΚΠΑ συμμετέχει στην μελέτη με ασθενείς με σπάνιες κληρονομικές μορφές  της νόσου Πάρκινσον, καθώς και με άτομα με πρόδρομες μορφές της νόσου.    
• Μελέτη Βιολογικών Δεικτών στη νόσο Πάρκινσον.  Μελετώνται περιφερικοί βιολογικοί δείκτες που ανταποκρίνονται σε μηχανισμούς παθογένειας στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα.    Στην παρούσα φάση, υπάρχει επικέντρωση σε μελέτη δεικτών που αφορούν την α-συνουκλεΐνη, αλλά και δείκτες λυσοσωμικής λειτουργίας, καθώς και σε νευρωνικά microRNAs που πιθανώς ενέχονται στη νόσο.  Οι μελέτες αυτές πραγματοποιούνται σε συνεργασία με το Εργαστήριο Νευροεκφυλιστικών Νόσων στο ΙΙΒΕΑΑ (http://www.bioacademy.gr/faculty-details/GMI/lewnidas).    
• Προοπτική μελέτη για τις Πρόδρομες μορφές Νόσου Πάρκινσον (όπως άτομα με διαταραχή συμπεριφοράς στον ύπνο REM (REM Sleep Behavior Disorder, RBD), ή ασυμπτωματικοί φορείς μεταλλάξεων που σχετίζονται με τη Νόσο Πάρκινσον). Η μελέτη αυτή γίνεται σε συνεργασία με την Διατμηματική Νευροφυσιολογική Μονάδα Παίδων και Ενηλίκων της Β Νευρολογικής Κλινικής και με το Εργαστήριο Μελέτης των λεπτών νευρικών ινών και του Αυτονόμου Νευρικού Συστήματος της Α΄ Νευρολογικής Κλινικής.
• Κλινική και εργαστηριακή (υπερηχογράφημα, triplex, οστική πυκνότητα) μελέτη για την ανάλυση της συμπτωματολογίας του δυσλειτουργικού και επώδυνου ώμου ως πρώιμου σημείου της νόσου Πάρκινσον (σε συνεργασία με τη Β΄ Ορθοπαιδική Κλινική ΕΚΠΑ).
• Νευροψυχολογική μελέτη της συνδυαστικής μνήμης προσώπων-ονομάτων-προσωπικών χαρακτηριστικών (επαγγέλματος) των ασθενών με νόσο Πάρκινσον χωρίς άνοια, με τη χρήση του FaceNameAssociativeMemoryExam (GR-FNAME12), ως πρώιμου δείκτη νοητικής έκπτωσης.
• Νευροψυχολογική μελέτη της αντίληψης των αποστάσεων και της αποφυγής των εμποδίων σε ασθενείς με νόσο του Πάρκινσον, στο πλαίσιο διερεύνησης των κλινικών χαρακτηριστικών της νόσου που συνδέονται με το «πάγωμα» (freezing) της βάδισης.     
• Μελέτη Ψυχωσικής Συμπτωματολογίας σε πρώιμη Νόσο Πάρκινσον. Η μελέτη γίνεται σε συνεργασία με την Α΄ Ψυχιατρική Κλινική.
• Μελέτη για την καταγραφή των μη κινητικών συμπτωμάτων της νόσου, των καταθλιπτικών εκδηλώσεων, των διαταραχών του ύπνου και, ειδικότερα, των διαταραχών ελέγχου της συμπεριφοράς, σε σχέση με τη λήψη φαρμάκων και διάφορες παραμέτρους της νόσου αλλά και προνοσηρές παραμέτρους (σε συνεργασία με την Α΄ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ).
• Διερεύνηση ύπαρξης κοινού παθοφυσιολογικού υποστρώματος των νοητικών ελλειμμάτων στη Σχιζοφρενική Διαταραχή και τη Νόσο του Parkinson. Η μελέτη συγκρίνει τα συμπεριφορικά και νευροαπεικονιστικά δεδομένα ασθενών με νόσο του Parkinson και ασθενών με Σχιζοφρένεια σε ένα στοιχειώδες αισθητικοκινητικό έργο λήψης απόφασης (σε συνεργασία με την Α΄ Ψυχιατρική Κλινική και το Β΄ Εργαστήριο ακτινολογίας ΕΚΠΑ).
• Γενετική Μελέτη Γενικευμένων και Εστιακών Δυστονιών, καθώς και άλλων σπάνιων Κινητικών Διαταραχών. Η μελέτη αυτή γίνεται σε συνεργασία με κέντρα του εξωτερικού, όπως το Εργαστήριο της Enza Maria Valente (Santa Lucia Foundation).
• Δημιουργία πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων από ασθενείς με γενετικές μορφές της νόσου Πάρκινσον, σε συνεργασία με το εργαστήριο της Ρεβέκκας Μάτσα, Ινστιτούτο Παστέρ.

Ενδεικτικέςδημοσιεύσεις

1. Bozi M, Matarin M, Theocharis I, Potagas C, Stefanis L (2009) A patient with pantothenate kinase-associated neurodegeneration and supranuclear gaze palsy. Clin Neurol Neurosurg. 111(8):688-90

2. Stefanis N, Bozi M, Christodoulou C, Douzenis A, Gasparinatos G, Stamboulis E, Stefanis C, Stefanis L (2010) Isolated delusional syndrome in Parkinson's Disease. Parkinsonism Relat Disord. 16(8):550-2.

3. Xiromerisiou G, Kyratzi E, Dardiotis E, Bozi M, Tsimourtou V, Stamboulis E, Ralli S, Vassilatis D, Gourbali V, Kountra PM, Fountas K, Papadimitriou A, Stefanis L, Hadjigeorgiou GM (2011) Lack of Association of the UCHL-1 gene with Parkinson's disease in a Greek cohort: A haplotype-tagging approach. Mov Disord. 26(10):1955-7

4.  Moraitou M, Hadjigeorgiou G, Monopolis I, Dardiotis E, Bozi M, Vassilatis D, Vilageliu L, Grinberg D, Xiromerisiou G, Stefanis L, Michelakakis H (2011) β-Glucocerebrosidase gene mutations in two cohorts of Greek patients with sporadic Parkinson's disease. Mol Genet Metab. 104(1-2):149-52

5. Vekrellis K, Xilouri M, Emmanouilidou E, Rideout HJ, Stefanis L (2011) Pathological roles of α-synuclein in neurological disorders. Lancet Neurol. 10(11):1015-25

6. Ross OA, …, Stefanis L, Tadic V, .. White LR, Wirdefeldt K, Wszolek ZK, Wu RM, Farrer MJ; Genetic Epidemiology Of Parkinson's Disease (GEO-PD) Consortium (2011) Association of LRRK2 exonic variants with susceptibility to Parkinson's disease: a case-control study. Lancet Neurol. 10(10):898-908

7. Elbaz A, .., Stefanis L, Uitti RJ, Valente EM, Vilariño-Güell C, Wirdefeldt K, Wszolek ZK, Xiromerisiou G, Maraganore DM, Farrer MJ; Genetic Epidemiology of Parkinson's Disease (GEO-PD) Consortium (2011)  Independent and joint effects of the MAPT and SNCA genes in Parkinson disease. Ann Neurol 69(5):778-92

8. Argyriou A, Dermentzaki G, Papasilekas T, Moraitou M, Stamboulis E, Vekrellis K, Michelakakis H, Stefanis L (2012) Increased dimerization of alpha-synuclein in erythrocytes in Gaucher disease and aging. Neurosci Lett. 528(2):205-9

9. Sharma M, …,  Stefanis L, Stockton JD, ..Van Broeckhoven C, Wirdefeldt K, Wszolek Z, Xiromerisiou G, Yomono HS, Yueh KC, Zhao Y, Gasser T, Maraganore D, Krüger R; GEOPD consortium (2012) A multi-centre clinico-genetic analysis of the VPS35 gene in Parkinson disease indicates reduced penetrance for disease-associated variants. J Med Genet. 49(11):721-6

10. Sharma M, .., Stefanis L, Stockton JD, .. Zhao Y, Gasser T, Maraganore D, Krüger R; GEO-PD Consortium (2012) Large-scale replication and heterogeneity in Parkinson disease genetic loci. Neurology 79(7):659-67

11. Michelakakis H, Xiromerisiou G, Dardiotis E, Bozi M, Vassilatis D, Kountra PM, Patramani G, Moraitou M, Papadimitriou D, Stamboulis E, Stefanis L, Zintzaras E, Hadjigeorgiou GM (2012)  Evidence of an association between the scavenger receptor class B member 2 gene and Parkinson's disease.  Mov Disord. 27(3):400-5

12. Liozidou A, Potagas C, Papageorgiou SG, Zalonis I. (2012) The role of working memory and information processing speed on Wisconsin card sorting test performance in Parkinson disease without dementia. J Geriatr Psychiatry Neurol 25(4): 215-21

13. Stamelou M, Christodoulou C, Stefanis L (2013) Dopamine agonists and delusional jealousy in Parkinson's disease: a cross-sectional prevalence study. Mov Disord. 28(5):689 [letter to the editor]

14. Heckman MG, …., Stefanis L, Tadic V, Theuns J, .. Wszolek ZK, Wu RM, Hentati F, Farrer MJ, Ross OA; Genetic Epidemiology of Parkinson's Disease (GEO-PD) Consortium (2013) Population-specific frequencies for LRRK2 susceptibility variants in the Genetic Epidemiology of Parkinson's Disease (GEO-PD) Consortium. Mov Disord. 28(12):1740-4

15. Bozi M, Papadimitriou D, Antonellou R, Moraitou M, Maniati M, Vassilatis DK, Papageorgiou SG, Leonardos A, Tagaris G, Malamis G, Theofilopoulos D, Kamakari S, Stamboulis E, Hadjigeorgiou GM, Athanassiadou A, Michelakakis H, Papadimitriou A, Gasser T, Stefanis L (2014) Genetic assessment of familial and early-onset Parkinson's disease in a Greek population. Eur J Neurol 21(7): 963-968

16. Tsivgoulis G, Bonakis A, Papathanasiou MA, Chondrogianni M, Papageorgiou SG, Voumvourakis K, Stefanis L (2014) Magnetic resonance imaging reveals Creutzfeldt-Jakob disease in a patient with apparent dementia with Lewy bodies  J Neurol Sci. 340(1-2):130-2

17.  Kara E, Xiromerisiou G, Spanaki C, Bozi M, Koutsis G, Panas M, Dardiotis E, Ralli S, Bras J, Letson C, Edsall C, Pliner H, Arepalli S, Kalinderi K, Fidani L, Bostantjopoulou S, Keller MF, Wood NW, Hardy J, Houlden H, Stefanis L, Plaitakis A, Hernandez D, Hadjigeorgiou GM, Nalls MA, Singleton AB (2014) Assessment of Parkinson's disease risk loci in Greece. Neurobiol Aging. 35(2):442.e9-442

18. Heckman MG, Elbaz A, … Stefanis L, Tadic V, .. Wszolek ZK, Wu RM, Xiromerisiou G, Maraganore DM, Farrer MJ, Ross OA; Genetic Epidemiology Of Parkinson's Disease (GEO-PD) Consortium (2014) Protective effect of LRRK2 p.R1398H on risk of Parkinson's disease is independent of MAPT and SNCA variants. Neurobiol Aging 35(1):266.e5-14

19. Stamelou M, Diehl-Schmid J, Hapfelmeier A, Kontaxopoulou D, Stefanis L, Oertel WH, Bhatia KP, Papageorgiou SG, Höglinger GU. (2015) The frontal assessment battery is not useful to discriminate progressive supranuclear palsy from frontotemporal dementias. Parkinsonism Relat Disord. 21(10):1264-8

20. Wang L, Aasly JO, …. Stefanis L, ..Gasser T, Maraganore DM, Krüger R, Sharma M; GEO-PD Consortium (2015)  Large-scale assessment of polyglutamine repeat expansions in Parkinson disease. Neurology. 85(15):1283-92

21. Papagiannakis N, Xilouri M, Koros C, Stamelou M, Antonelou R, Maniati M, Papadimitriou D, Moraitou M, Michelakakis H, Stefanis L (2015) Lysosomal alterations in peripheral blood mononuclear cells of Parkinson's disease patients. Mov Disord. 30(13):1830-4

22. Ghika A, Kyrozis A, Potagas C, Louis ED. (2015) Motor and non-motor features: Differences between patients with isolated essential tremor and patients with both essential tremor and Parkinson’s disease. Tremor Other Hyperkinet Mov, 5: 335

23. Moraitou M, Dermentzaki G, Dimitriou E, Monopolis I, Dekker N, Aerts H, Stefanis L, Michelakakis H (2016) α-Synuclein dimerization in erythrocytes of Gaucher disease patients: correlation with lipid abnormalities and oxidative stress. Neurosci Lett. 613:1-5

24. Xilouri M, Brekk OR, Stefanis L (2016) Autophagy and Alpha-Synuclein: Relevance to Parkinson's Disease and Related Synucleopathies. Mov Disord. 31(2):178-92

25. Papadimitriou D, Antonelou R, Miligkos M, Maniati M, Papagiannakis N, Bostantjopoulou S, Leonardos A, Koros C, Simitsi A, Papageorgiou SG, Kapaki E, Alcalay RN, Papadimitriou A, Athanassiadou A, Stamelou M, Stefanis L (2016) Motor and Nonmotor Features of Carriers of the p.A53T Alpha-Synuclein Mutation: A Longitudinal Study. Mov Disord. 31(8):1226-30

26. Pons R, Kekou K, Antonellou R, Svingou M, Kanavakis E, Stefanis L (2016) Analysis of a founder mutation in the TH gene in a cohort of greek patients with Parkinson's disease. Mov Disord. 31(11):1753-1754

27. Wang L, Heckman MG, ..Stefanis L, Stockton JD, .. Xiromerisiou G, Maraganore DM, Gasser T, Krüger R, Farrer MJ, Ross OA, Sharma M; GEOPD Consortium (2017) Evaluation of the interaction between LRRK2 and PARK16 loci in determining risk of Parkinson's disease: analysis of a large multicenter study. Neurobiol Aging. 49:217.e1-217

28. Melachroinou K, Leandrou E, Valkimadi PE, Memou A, Hadjigeorgiou G, Stefanis L, Rideout HJ (2016)  Activation of FADD-Dependent Neuronal Death Pathways as a Predictor of Pathogenicity for LRRK2 Mutations. PLoS One 11(11):e0166053

29. Bougea A, Koros C, Stamelou M, Simitsi A, Papagiannakis N, Antonelou R, Papadimitriou D, Breza M, Tasios K, Fragkiadaki S, Geronicola Trapali X, Bourbouli M, Koutsis G, Papageorgiou SG, Kapaki E, Paraskevas GP, Stefanis L. (2017) Frontotemporal dementia as the presenting phenotype of p.A53T mutation carriers in the alpha-synuclein gene. Parkinsonism Relat Disord. 35:82-87

30. Kouroupi G, Taoufik E, Vlachos IS, Tsioras K, Antoniou N, Papastefanaki F, Chroni-Tzartou D, Wrasidlo W, Bohl D, Stellas D, Politis PK, Vekrellis K, Papadimitriou D, Stefanis L, Bregestovski P, Hatzigeorgiou AG, Masliah E, Matsas R (2017) Defective synaptic connectivity and axonal neuropathology in a human iPSC-based model of familial Parkinson's disease. Proc Natl Acad Sci U S A. 114(18):E3679-E3688

31. Carecchio M, Mencacci NE, Iodice A, Pons R, Panteghini C, Zorzi G, Zibordi F, Bonakis A, Dinopoulos A, Jankovic J, Stefanis L, Bhatia KP, Monti V, R'Bibo L, Veneziano L, Garavaglia B, Fusco C, Wood N, Stamelou M, Nardocci N (2017) ADCY5-related movement disorders: Frequency, disease course and phenotypic variability in a cohort of paediatric patients. Parkinsonism Relat Disord. 41:37-43

32. Koros C, Simitsi A, Stefanis L (2017) Genetics of Parkinson's Disease: Genotype-Phenotype Correlations. Int Rev Neurobiol. 132:197-231

33. Darling A, Tello C, Martí MJ, .. Lupo V, Stefanis L, Pons R, Espinós C, Temudo T, Pérez Dueñas B (2017) Clinical rating scale for pantothenate kinase-associated neurodegeneration: A pilot study. Mov Disord. 32(11):1620-1630

34. Papagiannakis N, Koros C, Stamelou M, Simitsi AM, Maniati M, Antonelou R, Papadimitriou D, Dermentzaki G, Moraitou M, Michelakakis H, Stefanis L (2018) Alpha-synuclein dimerization in erythrocytes of patients with genetic and non-genetic forms of Parkinson's Disease. Neurosci Lett. 672:145-149

35. Breza M, Koutsis G, Karadima G, Potagas C, Kartanou C, Papageorgiou SG, Paraskevas GP, Kapaki E, Stefanis L, Panas M (2018) The different faces of the p. A53T alpha-synuclein mutation: A screening of Greek patients with parkinsonism and/or dementia.  Neurosci Lett. 672:136-139

36. Koros C, Stamelou M, Simitsi A, Beratis I, Papadimitriou D, Papagiannakis N, Fragkiadaki S, Kontaxopoulou D, Papageorgiou SG, Stefanis L (2018) Selective cognitive impairment and hyposmia in p.A53T SNCA PD vs typical PD. Neurology 90(10):e864-e869

37. Simitsi A, Koros C, Moraitou M, Papagiannakis N, Antonellou R, Bozi M, Angelopoulou E, Stamelou M, Michelakakis H, Stefanis L (2018) Phenotypic Characteristics in GBA-Associated Parkinson's Disease: A Study in a Greek Population. J Parkinsons Dis. 8(1):101-105

38. Vavougios GD, Doskas T, Kormas C, Krogfelt KA, Zarogiannis SG, Stefanis L (2018) Identification of a prospective early motor progression cluster of Parkinson's disease: Data from the PPMI study. J Neurol Sci. 387:103-108

39. Stamelou M, Petrucci S, Ginevrino M, Pons R, Papagiannakis N, Stefanis L, Valente EM (2018) Intrafamilial variability in a polish family harbouring a frameshift THAP1 mutation. J Neurol Sci. 388:158