ΜΟΝΑΔΑ ΝΕΥΡΟΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ/ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

Η Μονάδα Νευροεπιδημιολογίας του Αιγινητείου Νοσοκομείου εστιάζεται ιδίως στη μελέτη των νευροεκφυλιστικών παθήσεων και των νοητικών διαταραχών. Πέραν των κλινικών υπηρεσιών που προσφέρει σε ασθενείς με νοητική έκπτωση, έχει και πολυεπίπεδο ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο.

Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν:

• Εκπαίδευση των ειδικευομένων Νευρολόγων της Α΄ Νευρολογικής Κλινικής στη διερεύνηση, παρακολούθηση και θεραπεία των διαταραχών των νοητικών λειτουργιών. Η εκπαίδευση αυτή γίνεται κατ’ αρχήν δια μέσου της παρακολούθησης από τους ειδικευόμενους των δραστηριοτήτων του Ειδικού Ιατρείου Νοητικών Διαταραχών. Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος της Κλινικής γίνεται επίσης παρουσίαση ενδιαφερόντων περιστατικών που παρακολουθούνται στο ιατρείο, ενώ σε τακτά χρονικά διαστήματα αναπτύσσονται θέματα που σχετίζονται με τις άνοιες σε μορφή διαλέξεων.
• Ενημέρωση και εκπαίδευση νεότερων συναδέλφων και ειδικευομένων Νευρολογίας στις Νοητικές Διαταραχές μέσω συμμετοχής σε πολλά Ελληνικά συνέδρια και ημερίδες.
• Εκπαίδευση άλλων επιστημόνων υγείας (ψυχολόγων, νοσηλευτών κ.ά.) στη διαγνωστική προσπέλαση της νοητικής έκπτωσης με έμφαση στη νευροψυχολογία, στο πλαίσιο και σχετικού μεταπτυχιακού προγράμματος.
• Οργάνωση σε τακτική βάση σεμιναρίων για τους φροντιστές, στα οποία θίγονται ιατρικά, νομικά και οικονομικά θέματα, συζητούνται στοιχεία για τις διάφορες παθήσεις που οδηγούν σε άνοια και δίνονται πληροφορίες για τη μέριμνα εκ μέρους της πολιτείας.

Στα ερευνητικά ενδιαφέροντα της Μονάδας περιλαμβάνεται η διερεύνηση της επιδημιολογίας των ανοϊκών συνδρόμων και των νοητικών διαταραχών εν γένει. , και πιο συγκεκριμένα της συχνότητάς τους στον ελλαδικό χώρο και των παραγόντων που περιορίζουν ή αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας κλπ. Για τους ερευνητικούς σκοπούς της Μονάδας:

• Πραγματοποιείται λεπτομερής τήρηση βάσης δεδομένων στο Ειδικό Ιατρείο Νοητικών Διαταραχώνώστε, κατόπιν ενυπόγραφης συναίνεσης των εξεταζομένων, να μελετηθεί η συχνότητα, η εξέλιξη και άλλες διαστάσεις των νοητικών διαταραχών στον ελλαδικό πληθυσμό και
• Διεξάγεται η επιδημιολογική μελέτη HELIAD [Hellenic Epidemiological Longitudinal Investigation of Aging and Diet (Νευροεκφυλιστικές και άλλες νευρολογικές νόσοι στον ελληνικό πληθυσμό – συχνότητες και παράγοντες κινδύνου)], μια πληθυσμιακή μελέτη σε μικτό αστικό και αγροτικό ελληνικό πληθυσμό ηλικίας ≥65 ετών. Η μελέτη τελεί υπό την αιγίδα της Α΄ Νευρολογικής Κλινικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, της Νευρολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του Εργαστηρίου Γνωστικής Νευροεπιστήμης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας - Διατροφής του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Στη μελέτη έχουν εισαχθεί με τυχαίο τρόπο περίπου 2000 άτομα· μετά την αρχική εκτίμηση έπεται μία επίσκεψη παρακολούθησης μετά από παρέλευση 3 περίπου ετών. Για τους σκοπούς της μελέτης, κατόπιν έγγραφης συγκατάθεσης των συμμετεχόντων μετά από ενημέρωση, συλλέγονται κοινωνικο-δημογραφικά στοιχεία, το ιατρικό και οικογενειακό ιστορικό, καταγράφονται οι κοινωνικές και διατροφικές συνήθειες, η ικανότητα διεκπεραίωσης των καθημερινών δραστηριοτήτων, η σωματική δραστηριότητα, παράπονα από τη μνήμη, τον ύπνο και την ψυχική διάθεση, διενεργείται πλήρης φυσική, νευρολογική και νευροψυχολογική εκτίμηση και συλλέγεται δείγμα αίματος για ανάλυση βιοδεικτών και γενετικές αναλύσεις.

Στην παρούσα φάση, στη μονάδα Νευροεπιδημιολογίας διενεργούνται μια σειρά από διδακτορικές διατριβές στο ΕΚΠΑ συμπεριλαμβανομένων των κάτωθι:

• «Η σχέση υποκειμενικής γνωστικής έκπτωσης και διατροφής στον ελληνικό πληθυσμό τρίτης ηλικίας». Σκοπός της μελέτης είναι ο προσδιορισμός της συχνότητας υποκειμενικής γνωστικής έκπτωσης στα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω και η διερεύνηση της επίδρασης της διατροφής στην πιθανότητα εμφάνισης και την εξέλιξη της υποκειμενικής γνωστικής έκπτωσης.
• «Υποκειμενική πολυδιάστατη έκπτωση και άνοια». Στόχος είναι η διερεύνηση της υποκειμενικής γνωστικής, λειτουργικής και κινητικής έκπτωσης ως προγνωστικό παράγοντα για μελλοντική γνωστική έκπτωση και επίπτωση σε άνοια. Κάθε ένα από τα παραπάνω θα εξεταστεί ως ξεχωριστός δείκτης αλλά και σε συνδυασμό ως ένα σύνδρομο υποκειμενικής πολυδιάστατης έκπτωσης.

Επίσης, με βάση τα δεδομένα της μονάδας Νευροεπιδημιολογίας διενεργούνται μια σειρά από διδακτορικές διατριβές σε άλλα Πανεπιστήμια, συμπεριλαμβανομένων των κάτωθι:

•  «Διαιτητικές συνήθειες και τρόπος ζωής ηλικιωμένων ατόμων (≥65 ετών)». Σκοπός της μελέτης είναι να ερευνήσει τις συνήθειες του τρόπου ζωής, όπως διατροφή, ύπνο και σωματική δραστηριότητα, των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, με έμφαση στη συσχέτιση τους με χαρακτηριστικά της γήρανσης και άλλα χαρακτηριστικά των ηλικιωμένων.
• «Επίδραση της Μεσογειακής δίαιτας και άλλων διατροφικών συμπεριφορών στη νευροψυχολογική λειτουργία». Στην παρούσα εργασία, μελετάται η επίδραση της Μεσογειακής δίαιτας, ως διατροφικού προτύπου, αλλά και της κατανάλωσης επιμέρους τροφίμων ή υιοθέτησης διατροφικών και άλλων συμπεριφορών του τρόπου ζωής, στη γνωστική κατάσταση ηλικιωμένων ατόμων.
• «Διατροφικές συνήθειες, ευπάθεια και έκπτωση νοητικών λειτουργιών σε ηλικιωμένους». Στόχος της μελέτης είναι ο προσδιορισμός της συχνότητας του συνδρόμου της ευπάθειας σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ διατροφικών συνηθειών (ομάδες τροφίμων, διατροφικά πρότυπα, Μεσογειακή δίαιτα), νοητικής λειτουργίας και ευπάθειας σε συγχρονική και προοπτική ανάλυση.
• «Η σχέση των υποκειμενικών αιτιάσεων μνήμης και της ευπάθειας σε υγιείς ηλικιωμένους». Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να μελετήσει αν οι υποκειμενικές αιτιάσεις μνήμης συνδέονται με την εμφάνισης της ευπάθειας κι αν οι υποκειμενικές αιτιάσεις μνήμης μπορούν να προβλέψουν την εμφάνιση ευπάθειας στο μέλλον.
• «Διαγνωστική Εγκυρότητα της Νευροψυχολογικής Εκτίμησης σε Αναλφάβητα Ηλικιωμένα Άτομα».Σκοπός είναι η διερεύνηση της διαγνωστικής εγκυρότητας της νευροψυχολογικής εκτίμησης σε αναλφάβητους ηλικιωμένους 65 ετών και άνω σε σύγκριση με συνομήλικα εγγράμματα άτομα. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζεται η καταλληλότητα και η επάρκεια των κριτηρίων αξιολόγησης, τα οποία χρησιμοποιούνται κατά την νευροψυχολογική εκτίμηση σχετικά με την ύπαρξη ή μη γνωστικής έκπτωσης.

Τέλος, στη μονάδα Νευροεπιδημιολογίας διενεργούνται μια σειρά απόεπιπλέονερευνητικά πρωτόκολλα και μεταδιδακτορικές ερευνητικές δουλειές συμπεριλαμβανομένων των κάτωθι:

• “Διατροφικοί και μεταβολικοί παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη και

εξέλιξη των Παρκινσονικών συμπτωμάτων”. Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνηθεί η σχέση διατροφής, ενεργειακού ισοζυγίου, μεταβολισμού και Παρκινσονικών συμπτωμάτων στα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω. Τα ευρήματα της μελέτης θα συμβάλλουν στην πρόληψη, στη μείωση της εξέλιξης και στην καλύτερη αντιμετώπιση της νόσου του Πάρκινσον, αλλά και στην γενικότερη κατανόηση των νευροεκφυλιστικών διαταραχών.

• «Μεσογειακός τρόπος ζωής σε σχέση με την νοητική και εγκεφαλική λειτουργία».

Διαμόρφωση ενός συνδυαστικού προβλεπτικού δείκτη για την νοητική έκπτωση στην τρίτη ηλικία. Στόχος της εργασίας αυτής είναι να διευρευνήσει την συνδυαστική δράση διαφόρων παραγόντων του τρόπου ζωής (διατροφή, φυσική δραστηριότητα, υπνική συμπεριφορά, λειτουργικότητα) στην νοητική λειτουργία και την επίπτωση της άνοιας στον Ελληνικό πληθυσμό, όπως επίσης και σε μετρήσεις της εγκεφαλικής λειτουργίας, μέσω απεικονιστικών μεθόδων.

Ενδεικτικές δημοσιεύσεις

1. Kosmidis MH, Vlachos GS, Anastasiou CA, Yannakoulia M, Dardiotis E, Hadjigeorgiou G, Sakka P, Ntanasi E, Scarmeas N. Dementia Prevalence in Greece: The Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet (HELIAD). Alzheimer Dis Assoc Disord. 2018.
2. Ntanasi E, Yannakoulia M, Kosmidis MH, Anastasiou CA, Dardiotis E, Hadjigeorgiou G, Sakka P, Scarmeas N. Adherence to Mediterranean Diet and Frailty. J Am Med Dir Assoc. 2018 Apr;19(4):315-322.
3. Anastasiou CA, Yannakoulia M, Kosmidis MH, Dardiotis E, Hadjigeorgiou GM, Sakka P, Arampatzi X, Bougea A, Labropoulos I, Scarmeas N. Mediterranean diet and cognitive health: Initial results from the Hellenic Longitudinal Investigation of Ageing and Diet. PLoS One. 2017 Aug 1;12(8).
4. Tsapanou A, Gu Y, O'Shea DM, Yannakoulia M, Kosmidis M, Dardiotis E, Hadjigeorgiou G, Sakka P, Stern Y, Scarmeas N. Sleep quality and duration in relation to memory in the elderly: Initial results from the Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet. Neurobiol Learn Mem. 2017 May;141:217-225.
5. Maraki MI, Yannakoulia M, Stamelou M, Stefanis L, Xiromerisiou G, Kosmidis MH, Dardiotis E, Hadjigeorgiou GM, Sakka P, Anastasiou CA, Simopoulou E, Scarmeas N. Mediterranean diet adherence is related to reduced probability of prodromal Parkinson's disease. Mov Disord. 2019 Jan;34(1):48-57; PMID: 30306634.
6. Dardiotis E, Kosmidis MH, Yannakoulia M, Hadjigeorgiou GM, Scarmeas N. The Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet (HELIAD): rationale, study design, and cohort description. Neuroepidemiology. 2014;43(1):9-14.
7. Scarmeas N. Multimodal dementia prevention – does trial design mask efficacy? Nature Reviews Neurology; 2017; Jun;13(6):322-323.
8. Vlachos G., Cosentino S., Kosmidis M., Anastasiou C., Yannakoulia M., Dardiotis E., Hadjigeorgiou G., Sakka P.,  Ntanasi E., Scarmeas N. Prevalence and determinants of subjective cognitive decline in a representative Greek elderly population. International Journal of Geriatric Psychiatry, 2019 Jun;34(6):846-854. PMID: 30714214
9. Scarmeas N, Anastasiou CA, Yannakoulia M. Nutrition and prevention of cognitive impairment. Lancet Neurol. 2018 Nov;17(11):1006-1015. Review. PMID: 30244829
10. Bougea A, Maraki MI, Yannakoulia M, Stamelou M, Xiromerisiou G, Kosmidis MH, Ntanasi E, Dardiotis E, Hadjigeorgiou GM, Sakka P, Anastasiou CA, Stefanis L, Scarmeas N. Higher probability of prodromal Parkinson's disease is related to lower cognitive performance. Neurology 2019 Apr 3. pii: 1212/WNL.0000000000007453. doi: 10.1212/WNL.0000000000007453. [Epub ahead of print] PMID: 30944240

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Σκαρμέας Νικόλαος,  Νευρολόγος, Αν. Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α.,

e-mail:ns257@columbia.edu