ΕΙΔΙΚΟ ΙΑΤΡΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑΣ

ΥΠEΥΘΥΝΟΙ  ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Δ.Δ. ΜΗΤΣΙΚΩΣΤΑΣ & Ε. ΚΑΡΑΡΙΖΟΥ

Το Ειδικό Ιατρείο Κεφαλαλγίας εκτός από τις  κλινικές υπηρεσίες που παρέχει σε ασθενείς με κεφαλαλγίες, έχει και πολυεπίπεδο ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο.

1. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

1.1 Προπτυχιακό επίπεδο.

Οι προπτυχιακοί φοιτητές της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους στην Α Νευρολογική Κλινική του ΕΚΠΑ παρακολουθούν τις κλινικές δραστηριότητες του Ειδικού Ιατρείου, σε ειδικές προ-επιλεγμένες ημέρες όταν εκπαιδεύονται στο Τμήμα Α, ώστε η εξέταση των ασθενών να είναι διδακτική. Από αμφιθεάτρου, οι φοιτητές παρακολουθούν μια δίωρη διάλεξη-μάθημα με θέμα «Κεφαλαλγίες» στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους στην Α Νευρολογική Κλινική ΕΚΠΑ, στην οποία συνοψίζονται όλες οι βασικές πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες με βάση την πρόσφατη κατάταξή τους από τη Διεθνή Εταιρεία Κεφαλαλγίας (ICHD-3). Ο βασικός στόχος της προπτυχιακής εκπαίδευσης περιλαμβάνει ειδικότερα τη διδασκαλία των βασικών συνδρόμων πρωτοπαθών κεφαλαλγιών (ημικρανία, χρόνια ημικρανία, κεφαλαλγία τύπου-τάσεως, αθροιστική κεφαλαλγία, άλλες τριδυμικές κεφαλαλγίες με συμπτώματα από το αυτόνομο νευρικό σύστημα), καθώς και τη διαφορική τους διάγνωση, κυρίως από τις επικίνδυνες για τη ζωή δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες.

1.2 Μεταπτυχιακό επίπεδο.

Οι ειδικευόμενοι στη Νευρολογία της Α’ Νευρολογικής Κλινικής ΕΚΠΑ μπορούν να παρακολουθούν το Ειδικό Ιατρείο, ανάλογα με το εκπαιδευτικό τους πρόγραμμα. Επιπλέον, στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος της Κλινικής γίνεται παρουσίαση περιστατικών πρωτοπαθών και δευτεροπαθών κεφαλαλγιών με κλινικό ενδιαφέρον που παρακολουθούνται στο Ειδικό Ιατρείο Κεφαλαλγίας, ενώ σε τακτά χρονικά διαστήματα αναπτύσσονται θέματα που σχετίζονται με τις κεφαλαλγίες σε μορφή διαλέξεων.

Οι Ειδικευόμενοι στη Νευρολογία έχουν επιπλέον την ευκαιρία να συμμετέχουν σε Ευρωπαϊκά Εκπαιδευτικά προγράμματα όπως το EHF-SAS που διοργανώνεται κάθε έξι μήνες από την European Headache Federation, στο οποίο τουλάχιστον 2 Ειδικευόμενοι συμμετέχουν κάθε φορά.

Η συμμετοχή των Ειδικευομένων Νευρολόγων της Α Νευρολογικής Κλινικής σε Εθνικά και Διεθνή Συνέδρια με αντικείμενο τις Κεφαλαλγίες αποτελεί μόνιμο στόχο και προτεραιότητα των υπευθύνων του Ειδικού Ιατρείου Κεφαλαλγίας.

1.3 Μεταπτυχιακό επίπεδο.

Στο Ειδικό Ιατρείο Κεφαλαλγίας εκπαιδεύονται μεταπτυχιακοί φοιτητές της Οδοντιατριακής Σχολής ΕΚΠΑ στον τομέα του στοματο-γναθο-προσωπικού πόνου (6μηνη καθημερινή παρακολούθηση και συμμετοχή στις ιατρικές δραστηριότητες του Τμήματος Α και του Ειδικού Ιατρείου Κεφαλαλγίας). Στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους διδάσκονται τις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες και τη διαφορική τους διάγνωση, έρχονται σε επαφή με χρόνιους κεφαλαλγικούς ασθενείς, εξετάζουν το στοματογναθικό σύστημα με σκοπό να διαπιστώνουν/διαγνώσουν βρηγμό και πιθανές συνυπάρχουσες διαταραχές της σύγκλεισης που είναι εξαιρετικά συχνές, οπότε οι συγκεκριμένοι ασθενείς παραπέμπονται στην Οδοντιατρική Σχολή ΕΚΠΑ για περαιτέρω θεραπεία, στην κλινική Αντιμετώπισης του Στοματογναθικού Πόνου (Διευθυντής Αν. Καθηγητής Μ. Τζάκης). Παρόν ωστόσο, τόσο στην εκπαίδευση των μεταπτυχιακών φοιτητών, όσο και στην εξέταση υπολοίπων κεφαλαλγικών ασθενών είναι ο Ομότιμος Καθηγητής Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Β. Δρούκας.

Ο Αν. Καθηγητής Δ.Δ. Μητσικώστας συμμετέχει επίσης ως διδάσκων σε άλλα μεταπτυχιακά προγράμματα της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ.

2. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Η Έρευνα στο Ειδικό Ιατρείο Κεφαλαλγίας διαχωρίζεται σε τρεις τομείς: μελέτες βασικής έρευνας σε ανθρώπους, προοπτικές μελέτες παρατήρησης και πολυκεντρικές κλινικές μελέτες.

2.1 Μελέτες βασικής έρευνας σε ανθρώπους.

Το φαινόμενο nocebo σε παθήσεις του εγκεφάλου, διδακτορική διατριβή  που θα εκπονηθεί από την Ειδικευόμενη στη Νευρολογία  Ιωάννα Σπανού.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Εισαγωγή: Το φαινόμενο nocebo είναι μια γνωσιακή λειτουργική που εκδηλώνεται με  ανεπιθύμητες ενέργειες σε μια θεραπεία, οι οποίες συνδέονται με την αρνητική προδιάθεση των ασθενών,  ότι η συγκεκριμένη θεραπεία θα προκαλέσει περισσότερο κακό παρά καλό. Αυτή η προδιάθεση ενυπάρχει σε όλους τους ανθρώπους σαν συμπεριφορά προφύλαξης, όπως αντίστοιχα υπάρχει και το placebo φαινόμενο, που είναι μια γνωσιακή συμπεριφορά σχετιζόμενη με το σύστημα ανταμοιβής και ευοδώνει τη διατροφή και τη σεξουαλικότητα. Σε μερικούς ανθρώπους ωστόσο, τα φαινόμενα αυτά μεγενθύνονται. Το nocebo μειώνει τη συμμόρφωση των ασθενών και περιορίζει πολύ το θεραπευτικό αποτέλεσμα μιας θεραπείας.

Σκοπός: η χαρτογράφηση περιοχών ενεργοποίησης στο ΚΝΣ στην απάντηση nocebo και η μέτρηση του φαινομένου σε διάφορες παθήσεις του ΚΝΣ με κλινικά ερωτηματολόγια (Q-No).

Mέθοδος και ασθενείς: Θα συμπεριληφθούν ασθενείς με ημικρανία, στους οποίους μεσοκριτικά θα προκληθεί nocebo λεκτικά («θα σας χορηγήσω μια ουσία ενδοφλέβια που μπορεί να σας προκαλέσει ημικρανία», ενω θα χορηγηθεί φυσιολογικός ορός) και θα υποβληθούν άμεσα σε fMRI. Το πείραμα περιλαμβάνει επτά επί μέρους δοιμασίες και θα επαναληφθεί και κριτικά, στη διάρκεια μιας τυχαίας ημικρανίας. 

Η καταμέτρηση του φαινομένου nocebo θα γίνει σε ασθενείς με ινομυαλγία, πολλαπλή σκλήρυνση και πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες.

Συμπέρασμα: τα πειράματα αυτά θα αναδείξουν περιοχές στο μεταιχμιακό σύστημα ενδεχομένως όπου το nocebo εκτιμάται ότι δημιουργείται και τροποποιείται. Η συσχέτιση ειδικά με την ημικρανία αποτελεί ουσιαστικό σκοπό, γιατί ο πόνος επίσης ελέγχεται από παρόμοιες περιοχές, οι οποίες είναι ευαίσθητες σε γνωσιακές μεταβλητές.

2.2. Προοπτικές Μελέτες παρατήρησης (σε συνεργασία με κλινικό Τμήμα Α και Ειδικό Ιατρείο Αγγειακών Διαταραχών Εγκεφάλου)

2.2.1 Κεφαλαλγία και Αγγειακές Εγκεφαλικές Διαταραχές Ι. Κλινικές εκδηλώσεις κεφαλαλγίας και συσχέτιση με εντόπιση ισχαιμίας με τη χρήση ΜRI - ο πιθανός ρόλος της αθηροσκλύρωσης στη δευτερογενή κεφαλαλγία, διδακτορική διατριβή που θα εκπονηθεί απο τον ειδικευόμενο νευρολόγο Γεώργιο Καραγιώργη.

ΠΕΡΊΛΗΨΗ

Εισαγωγή: Η κεφαλαλγία στο οξύ ισχαιμικό ΑΕΕ θεωρείται σχετικά συχνό σύμπτωμα, ωστόσο ο αριθμός των μελετών που ερευνούν τη σχέση της κεφαλαλγίας με τη θέση του ισχαιμικού ΑΕΕ είναι σχετικά περιορισμένος, ενώ η παθοφυσιολογία του άλγους παραμένει άγνωστη .

Σκοπός: Η σχέση της κεφαλαλγίας και των χαρακτηριστικών της σε ασθενείς με ισχαιμικό ΑΕΕ, με τη θέση και το είδος του ισχαιμικού εμφράκτου με τη χρήση MRI και ο πιθανός ρόλος της αθηροσκλήρωσης.

Υλικό και μέθοδος: Θα συμπεριληφθούν ασθενείς με ισχαιμικό ΑΕΕ, οι οποίοι εισάγονται στο τμήμα αγγειακών εγκεφαλικών. Οι ασθενείς θα χωριστούν σε 2 ομάδες, με κριτήριο την παρουσία κεφαλαλγίας 24 ώρες πριν και 48 ώρες μετά την εγκατάσταση του ισχαιμικού ΑΕΕ. Με τη χρήση μαγνητικής τομογραφίας θα γίνει σύγκριση ως προς τη θέση και το μέγεθος του ισχαιμικού εμφράκτου στους ασθενείς με και χωρίς κεφαλαλγία. Επιπλέον θα διερευνηθεί ο πιθανός ρόλος της αθηροσκλήρωσης με τη χρήση Doppler αγγείων τραχήλου.

Συμπεράσματα: Θα αναφερθεί τυχόν συσχέτιση της κεφαλαλγίας με τη θέση και το μέγεθος του ισχαιμικού ΑΕΕ, ενώ θα αναφερθεί και η σχέση της αθηροσκλήρωσης ως πιθανού παθοφυσιολογικού παράγοντα εμφάνισης της κεφαλαλγίας.

2.2.2 Κεφαλαλγία και Αγγειακές Εγκεφαλικές Διαταραχές 2. Παράγοντες που καθορίζουν την εκδήλωση κεφαλαλγίας στο ΑΕΕ, η συσχέτιση με την αιτιολογία του και η προγνωστική αξία της κεφαλαλγίας στο ΑΕΕ σε σχέση με την αρχική και τη μετά από 6 μήνες πορεία της νόσου, διδακτορική διατριβή που θα εκπονηθεί απο την Ειδικευόμενη στη Νευρολογία Αριάδνη Δαπόντε.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Εισαγωγή:  Η κεφαλαλγία είναι ένα σχετικά συχνά εκδηλούμενο σύμπτωμα στο οξύ ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ), με μεγάλο εύρος εμφάνισης (8-34%) σύμφωνα με τη πρόσφατη βιβλιογραφία. Παρ’ όλ’ αυτά η μελέτη του ρόλου της κεφαλαλγίας ως προγνωστικό παράγοντα στο ΑΕΕ αλλά και πολλοί σχετιζόμενοι παράμετροι δεν είναι επαρκώς διευκρινισμένοι, ενώ οι πηγές από την βιβλιογραφία προκύπτουν κυρίως από αναδρομικές μελέτες.

Σκοπός: Πρωταρχικός στόχος στην τρέχουσα προοπτική μελέτη είναι η διερεύνηση του ρόλου της κεφαλαλγίας στην βαρύτητα του ΑΕΕ στην οξεία φάση αλλά κυρίως στην μετέπειτα πορεία του σε χρονικό διάστημα 1 έτους. Δευτερευόντως, θα μελετηθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση κεφαλαλγίας και θα διερευνηθεί η σημασία της αιτιολογίας του ΑΕΕ στην εκδήλωση κεφαλαλγίας μελετώντας επίσης πιθανή διαφοροποίηση της προγνωστικής αξίας της κεφαλαλγίας αναλόγως της αιτιολογίας του ΑΕΕ.

Υλικό και μέθοδος:  Στη μελέτη θα συμπεριληφθούν όλοι οι ασθενείς με πρόσφατα εκδηλωθέν ισχαιμικό ΑΕΕ που απεικονίζεται σε MRI εγκεφάλου, οι οποίοι θα εισαχθούν στο τμήμα αγγειακών εγκεφαλικών και θα ταξινομηθούν σε δύο ομάδες με ή χωρίς κεφαλαλγία. Ακολούθως θα μελετηθούν όλα τα κλινικά χαρακτηριστικά και παράγοντες από το ατομικό ιστορικό και οι ασθενείς θα ταξινομηθούν αναλόγως την αιτιολογία του ΑΕΕ. Η επανεκτίμηση θα γίνεται σε 2 στάδια μελετώντας την ενδονοσοκομειακή πορεία και κατόπιν την εξέλιξη και πρόγνωση του ΑΕΕ ένα έτος μετά, χρησιμοποιώντας τόσο κλινικά κριτήρια, με κλίμακες βαρύτητας και αναπηρίας όσο και απεικονιστικά.

Συμπεράσματα: Θα μελετηθεί η προγνωστική αξία της κεφαλαλγίας όσον αφορά την αρχική αλλά και μετέπειτα πορεία της νόσου 1 έτος μετά, ενώ παράλληλα θα γίνει προσπάθεια δημιουργίας του προφίλ του ασθενούς που εκδηλώνει κεφαλαλγία στο ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο.

2.2.3 Αλλες προοπτικές μελέτες παρατήρησης συνοψίζονται στον πίνακα 2.

2.3 Πολυκεντρικές κλινικές μελέτες (πίνακας 3)

Οι ασθενείς που παρακολουθούν το Ειδικό Ιατρείο Κεφαλαλγίας έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε πρωτοποριακές θεραπείες των κεφαλαλγιών μέσα από συγκεκριμένες πολυκεντρικές-πολυεθνικές μελέτες, όπως επί παραδείγματι τα νέα μονοκλωνικά αντισώματα για την ημικρανία και την αθροιστική κεφαλαλγία, ή ειδικές συσκευές ανακούφισης της κεφαλαλγίας με νευροδιέγερση συγκεκριμένων περιφερικών νεύρων στην περιοχή της κεφαλής και του προσώπου.

3. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Από την ερευνητική δραστηριότητα των μελών ΔΕΠ του Ειδικού Ιατρείου Κεφαλαλγίας προκύπτουν αρκετές δημοσιεύσεις κάθε χρόνο, απο τις οποίες ενδεικτικά παρατίθενται μερικές, στις οποίες παρουσιάζονται με τον τρόπο αυτό και προηγούμενα ερευνητικά πρωτόκολλα που ολοκληρώθηκαν.

1. Negro A, Delaruelle Z, Ivanova TA, Khan S, Ornello R, Raffaelli B, Terrin A, Reuter U, Mitsikostas DD; European Headache Federation School of Advanced Studies (EHF-SAS). Headache and pregnancy: a systematic review. J Headache Pain. 2017 Oct 19;18(1):106.
2. Mitsikostas DD, Belesioti I, Arvaniti C, Mitropoulou E, Deligianni C, Kasioti E, Constantinidis T, Dermitzakis M, Vikelis M; Hellenic Headache Society.Patients' preferences for headache acute and preventive treatment. J Headache Pain. 2017 Oct 6;18(1):102.
3. Spanou I, Vassilopoulou S, Koroboki E, Tountopoulou A, Velonakis G, Mitsikostas DD.
4. Convexity Subarachnoid Hemorrhage Due to Cardioembolic Stroke in a Woman with Thyrotoxicosis: Α Case Report. J Stroke Cerebrovasc Dis. 2017 Oct;26(10):e195-e196.
5. Mitsikostas DD, Ljubisavljevic S, Deligianni CI. Refractory burning mouth syndrome: clinical and paraclinical evaluation, comorbiities, treatment and outcome. J Headache Pain. 2017 Dec;18(1):40. 
6. Mitsikostas DD, Reuter U. Calcitonin gene-related peptide monoclonal antibodies for migraine prevention: comparisons across randomized controlled studies. Curr Opin Neurol. 2017 Jun;30(3):272-280.
7. Paraskevas GP, Constantinides VC, Yapijakis C, Kararizou E, Kapaki EN, Bougea A. Recognition of Cerebral Autosomal Dominant Arteriopathy with Subcortical Infarcts and Leukoencephalopathy (CADASIL) in Two Oligosymptomatic Sisters with Low CADASIL Scale Scores and a Venous Dysplasia: Report of a Novel Greek Family. J Stroke Cerebrovasc Dis. 2018 Apr 26. pii: S1052-3057(18)30178-2. doi: 
8. Vikelis M, Dermitzakis EV, Spingos KC, Vasiliadis GG, Vlachos GS, Kararizou E. Clinical experience with transcutaneous supraorbital nerve stimulation in patients with refractory migraine or with migraine and intolerance to topiramate: a prospective exploratory clinical study. BMC Neurol. 2017 May 18;17(1):97.
9. Anagnostou E, Vikelis M, Tzavellas E, Ghika A, Kouzi I, Evdokimidis I, Kararizou E. Photophobia in primary headaches, in essential blepharospasm and in major depression.  Int J Neurosci. 2017 Aug;127(8):673-679. 
10. Bougea A, Spantideas N, Anagnostou E, Massou E, Xirou S, Thomaidis T, Evdokimidis I, Kararizou E. Understanding of headache patterns modification in an emergency department during the economic crisis of Greece. Neurol Sci. 2016 Aug;37(8):1233-9.
11. Kararizou E, Anagnostou E, Triantafyllou NI. Dramatic improvement of fibromyalgia symptoms after treatment with topiramate for coexisting migraine. J Clin Psychopharmacol. 2013 Oct;33(5):721-3.