ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑ ΤΥΠΟΥ ΤΑΣΕΩΣ
Η κεφαλαλγία τύπου-τάσεως (ΚΤΤ) είναι μια διαταραχή του εγκεφάλου που εκδηλώνεται με κρίσεις μέτριας κεφαλαλγίας που απλώνεται σε όλο το κεφάλι. Στην ΚΤΤ ο εγκέφαλος έχει χαμηλή αντίσταση στα ερεθίσματα του πόνου κι έτσι ερεθίσματα που σε άλλους ανθρώπους δεν προκαλούν πόνο, στους ασθενείς με ΚΤΤ προκαλούν. Με τη δουλειά και την απασχόληση ο πονοκέφαλος αυτός ξεχνιέται, ενώ η ημικρανία επιδεινώνεται. Σε μερικές περιπτώσεις συνυπάρχει αυξημένη τάση των περικρανιακών μυών, για αυτό ονομάζεται έτσι. Η ΚΤΤ είναι η συχνότερη μορφή πρωτοπαθούς κεφαλαλγίας. Πρακτικά όλοι έχουν βιώσει ΚΤΤ. Οταν οι κρίσεις είναι σπάνιες (επεισοδιακή ΚΤΤ) δεν χρειάζεται ειδική θεραπεία, αλλά ο πονοκέφαλος περνά με απλά αναλγητικά (ασπιρίνη και παρακεταμόλη). Όταν όμως είναι οι κρίσεις της ΚΤΤ είναι συχνές (περισσότερες από 3 ημέρες με ΚΤΤ/μήνα) απαιτείται εξέταση απο ειδικό ιατρό. Πολύ συχνά η ΚΤΤ συνδυάζεται με άγχος και κατάθλιψη, που αυξάνουν πολύ τις κρίσεις ΚΤΤ. Στην περίπτωση της χρόνιας ΚΤΤ (περισσότερες από 15 ημέρες με κεφαλαλγία το μήνα), όπως επίσης και στην περίπτωση της συχνής επεισοδιακής ΚΤΤ, απαιτείται χρόνια προφυλακτική αγωγή, με λήψη ενός φαρμάκου μία με τρεις φορές καθημερινά, ώστε να αραιώσουν οι κρίσεις. Μόνο τρία φάρμακα έχουν αποδείξει σε κλινικές μελέτες αποτελεσματικότητα για την προφύλαξη της ΚΤΤ: η αμιτριπτυλίνη, η βενλαφαξίνη και η μιρταζαπίνη. Πολλές φορές οι ασθενείς τρομάζουν όταν ο ιατρός τους προτείνει αυτά τα φάρμακα, γιατί νομίζουν ότι θεραπεύουν μόνο την κατάθλιψη (και τα τρία είναι αντικαταθλιπτικά), αλλά ο ιατρός γνωρίζει πολύ καλά πως θα τα χρησιμοποιήσει με ασφάλεια στους ασθενείς με ΚΤΤ. Συχνά, γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία και τεχνικές χαλάρωσης βοηθούν αυτούς τους ασθενείς επίσης.
ΗΜΙΚΡΑΝΙΑ
Η ημικρανία είναι μια διαταραχή του εγκεφάλου που εκδηλώνεται με κρίσης κεφαλαλγίας και συνοδών συμπτωμάτων, που περιλαμβάνουν ναυτία, εμετούς, ενόχληση στο φως, στις οσμές και στους ήχους, και επιδείνωση του πόνου με τις κινήσεις. Η ημικρανία δεν είναι επομένως ένας απλός πονοκέφαλος. Είναι μια διαταραχή που κληρονομείται από πολλά γονίδια, μερικά μόνο από τα οποία έχουμε ταυτοποιήσει, που δημιουργούν μια κατάσταση «ευαισθητοποίησης» στον εγκέφαλο. Ετσι, παραμικρά ερεθίσματα, προκαλούν μια ημικρανική κρίση. Ο πόνος που προκαλεί η ημικρανία μπορεί να γίνει αφόρητος μερικές φορές και όσοι τον βιώνουν δηλώνουν με βεβαιότητα πως ελάχιστες μορφές πόνου μπορούν να συγκριθούν με αυτόν. Μερικές φορές λίγο πριν από την κρίση, μπορεί να εμφανίζονται στα μάτια διάφορα σχήματα ή και χρώματα που πάλλονται. Ειναι η λεγόμενη ημικρανική αύρα, που προηγείται του πονοκέφαλου στο 1/5 των ημικρανικών ασθενών και μπορεί να διαρκέσει μέχρι και μια ώρα. Στην ημικρανική αύρα εκτός από τις διαταραχές στα οπτικά πεδία, μπορει να συνυπάρχουν μουδιάσματα στο πρόσωπο ή σ ένα χέρι, όπως και δυσκολία στην έκφραση. Η ημικρανική αύρα συγχέεται συχνά με τα πρόδρομα συμπτώματα της ημικρανίας, μια αίσθηση που έχουν οι ημικρανικοί ότι η κρίση «έρχεται» και περιλαμβάνουν κούραση, νύστα, θυμό και αρνητική διάθεση συνήθως. Οι περισσότεροι ημικρανικοί περιγράφουν τέτοια συμπτώματα, αλλά δεν έχουν τα συμπτώματα της ημικρανικής αύρας, έχουν δηλαδή ημικρανία χωρίς αύρα. Ανάλογα με τη συχνότητα των κρίσεων, η ημικρανία χωρίζεται επίσης στην επεισοδιακή (λιγότερες από 15 ημέρες με κεφαλαλγία το μήνα) και στη χρόνια (περισσότερες από 15 ημέρες με κεφαλαλγία το μήνα). Η χρόνια ημικρανία εμφανίζεται στο 1% του Ελληνικού πληθυσμού (περίπου 74.000 Ελληνες υποφέρουν απο αυτή τη μορφή ημικρανίας) και είναι μια πολύπλοκη διαταραχή, που περιλαμβάνει κατάχρηση αναλγητικών φαρμάκων, άγχος ή και κατάθλιψη. Είναι δυσθεράπευτη και ταπεινώνει πολύ την ποιότητα ζωής, καταρρακώνοντας την καθημερινότητα των ασθενών. Θεραπευτικός στόχος του ειδικού νευρολόγου είναι να προλάβει τη μετατροπή της επεισοδιακής ημικρανίας σε χρόνια, χορηγώντας προφυλακτική αγωγή, ενα φάρμακο δηλαδή σε καθημερινή βάση, άσχετα με τις κρίσεις ημικρανίας, ώστε αυτές να γίνουν αραιές, ήπιες, σύντομες και εύκολα αντιμετωπίσημες με ένα άλλο φάρμακο εκείνη τη στιγμή.
Θεραπεία Ημικρανίας
Για τη θεραπεία της ημικρανίας στην οξεία φάση (συμπτωματική ή οξεία θεραπεία) υπάρχουν ειδικά φάρμακα που χορηγούνται τη στιγμή της κρίσης και λέγονται τριπτάνες. Οι τριπτάνες δεν είναι αναλγητικά φάρμακα, αλλά χρησιμοποιούνται αποκλειστικά στη θεραπεία της ημικρανικής κρίσης και αποτελούν διαγνωστικό κριτήριο (δηλαδή αν ένας πονοκέφαλος περνά με τριπτάνη, τότε είναι ημικρανία). Εκτός από τις τριπτάνες και τα απλά αναλγητικά είναι συνχά αποτελεσματικά όταν οι κρίσεις ημικρανίας δεν είναι έντονες (ασπιρίνη και παρακεταμόλη) σε δόση 1g από το στόμα. Τα αντιφλεγμονώδη, η ναπροξένη, ιβουπροφαίνη,δικλοφενάκη και νιμεσουλίδη επίσης χρησιμοποιούνται στη συμπτωματική θεραπεία της ημικρανίας. Όταν οι κρίσεις είναι συχνές, δηλαδή περισσότερες από 2-3 ημέρες με κεφαλαλγία ανά μήνα, τότε απαιτείται προφυλακτική αγωγή, με λήψη ενός φαρμάκου μία με τρεις φορές καθημερινά, ώστε να αραιώσουν οι κρίσεις. Αντίθετα με τις τριπτάνες, τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την προφύλαξη δεν είναι ειδικά στοχευμένες για την ημικρανία θεραπείες, αλλά κατατάσσονται στα λεγόμενα «νευροτροποποιητικά». Πρόκειται για αντι-καταθλιπτικά, αντι-υπερτασικά και αντι-επιληπτικά φάρμακα που έχουν δείξει αποτελεσματικότητα και στην ημικρανία. Παρόλα αυτά όμως δεν είναι εύκολο οι ασθενείς να συμμορφωθούν με τη λήψη αυτών των σκευασμάτων κυρίως εξαιτίας των ανεπιθύμητων ενεργειών και της συχνής δοσολογίας τους. Ωστόσο, τα φάρμακα αυτά όταν χορηγούνται με σωστό τρόπο βελτιώνουν πολύ τις κρίσεις ημικρανίας και την ποιότητα ζωής των ημικρανικών ασθενών. Για τη χρόνια ημικρανία επιπλεόν χορηγείται η τοξίνη αλλαντίασης (Βotox®) σε 3μηνες συνεδρίες και σε δόση 150-190 μονάδων, δύο φυαλίδια δηλαδή. Εκτός από τα φάρμακα στην προφύλαξη της ημικρανίας χρησιμοποιείται η συσκευή νευροδιέγερσης Cefaly® και συμπληρώματα διατροφής που έχουν αποδείξει αποτελεσματικότητα στην προφύλαξη της ημικρανίας σε κλινικές μελέτες.
Το μέλλον της ημικρανίας φαίνεται να αλλάζει σημαντικά ωστόσο με την έλευση της πρώτης στοχευμένης προφυλακτικής θεραπείας. Τα φάρμακα αυτά ονομάζονται «μονοκλωνικά αντισώματα εναντίον του CGRP» και αναμένεται να αλλάξουν εντελώς τη ζωή των ημικρανικών ασθενών, κυρίως λόγω της ασφάλειάς τους. Ανταγωνίζονται ένα ειδικό νευροπεπτίδιο, το CGRP, το οποίο πλημμυρίζει τον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια μιας ημικρανικής κρίσης και την επιδεινώνει. Απενεργοποιώντας το CGRP, η ημικρανία υποχωρεί. Στις κλινικές μελέτες που διεξάγονται στην Ευρώπη και την Αμερική (αλλά και στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο) δεν έχουν παρατηρηθεί ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ σε ένα ποσοστό ασθενών (5-10%) οι κρίσεις της ημικρανίας εξαφανίζονται πλήρως. Τα μονοκλωνικά αντισώματα χορηγούνται υποδορίως τα περισσότερα κι ένα ενδοφλεβίως (δοκιμάζονται σε κλινικές μελέτες συνολικά τέσσερα αντισώματα). Ο ασθενής θα πρέπει να κάνει μια υποδόρια ένεση κάθε 30 ημέρες μόνος του και οι ημικρανίες του θα μειώνονται σημαντικά, ίσως και να εξαφανίζονται. Τα φάρμακα αυτά έχουν ακόμα ένα πλεονέκτημα: Εκτός από την απόλυτη εξειδίκευση και την υψηλή ασφάλεια, ο τρόπος χορήγησης είναι ιδιαίτερα ελκυστικός σε σχέση με τα υπάρχοντα φάρμακα, που χορηγούνται δύο ή τρεις φορές την ημέρα, κάθε μέρα, για χρόνια – αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι ημικρανικοί ασθενείς δεν τηρούν σωστά την προφυλακτική τους αγωγή, επειδή κάποια στιγμή συνήθως τους κουράζει η συνεχής λήψη φαρμάκων. Στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο γίνονται τέτοιες κλινικές μελέτες με δύο μονοκλωνικά αντισώματα. Οι νέες αυτές θεραπείες, σε συνδυασμό με τις θεραπείες νευροδιέγερσης, αναμένεται να αλλάξουν εντελώς την καθημερινότητα των ανθρώπων που υποφέρουν από ημικρανίες.
AΘΡΟΙΣΤΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑ
Η αθροσιτική κεφαλαλγία είναι μια διαταραχή του εγκεφάλου που εκδηλώνεται με κρίσεις πολύ έντονης περιοφθαλμικής (γύρω από το ένα μάτι) κεφαλαλγίας και συνοδών συμπτωμάτων, που περιλαμβάνουν δακρύρροια, πτώση βλεφάρου, ερύθημα επιπεφυκότα (κοκκίνισμα ματιού), ρινόρροια και αιμωδία περιο-οφθαλμική. Οι κρίσεις διαρκούν χαρακτηριστικά από 20 λεπτά ως 3 ώρες και εμφανίζονται συνήθως στη διάρκεια του ύπνου, ξυπνώντας τον ασθενής σαν ξυπνητήρι. Ονομάζεται αθροιστική κεφαλαλγία επειδή οι κρίσεις συναθροίζονται σε περιόδους -«αθροίσεις»- που διαρκούν εβδομάδες ως μερικούς μήνες. Υστερα εξαφανίζονται εντελώς, για να επανέλθουν μετά απο απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Όπως και η ημικρανία, η αθροιστική κεφαλαλγία δεν είναι επομένως ένας απλός πονοκέφαλος. Είναι μια διαταραχή που κληρονομείται από πολλά γονίδια, μερικά μόνο από τα οποία έχουμε ταυτοποιήσει, που δημιουργούν μια κατάσταση «ευαισθητοποίησης» στον εγκέφαλο, ειδικά στη διάρκεια της αθροιστικής περιόδου, που ο εγκέφαλος είναι διεγερμένος. Ετσι, παραμικρά ερεθίσματα (π.χ. κατανάλωση παραμικρής ποσότητας αλκοόλ), προκαλούν μια κρίση αθροιστικής κεφαλαλγίας. Ο πόνος που προκαλεί η αθροιστική κεφαλαλγία είναι συνήθως αφόρητος και όσοι τον βιώνουν δηλώνουν με βεβαιότητα πως ελάχιστες μορφές πόνου μπορούν να συγκριθούν με αυτόν. Είναι πολύ πιό έντονος ακόμη και απο την ημικρανία. Αλλες διαφορές με την ημικρανία είναι οι εξής: η αθροιστική κεφαλαλγία είναι πολύ συχνότερη στους άνδρες (η ημικρανία στις γυναίκες), είναι αποκλειστικά ετερόπλευρη (πάντα στο ένα μάτι, ενώ η ημικρανία συχνά εντοπίζεται και στις δυό πλευρές του κεφαλιού) και συνοδεύεται πάντα απο συμπτώματα διέγερσης του φυτικού νευρικου συστήματος (δακρύρροια, πτώση βλεφάρου, ερύθημα επιπεφυκότα, ρινόρροια), ενώ σπάνια συμβαίνει αυτό στην ημικρανία. Επιπλέον, σχεδόν πάντα οι άνδρες με αθροιστική κεφαλαλγία καπνίζουν. Σε ποσοστό 10% η αθροιστική κεφαλαλγία είναι χρόνια, δεν συγκεντρώνονται δηλαδή οι κρίσεις σε μια αθροιστική περίοδο. Στην περίπτωση αυτή η ζωή του ασθενή είναι τραγική, γιατί οι κρίσεις αθροιστικής κεφαλαλγίας χαρακτηρίζονται απο πολύ έντονο πόνο. Εχουν σοβαρή επίπτωση στην εργασία και στις προσωπικές τους σχέσεις. Η συχνότητα της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι περίπoυ 1‰, όσο δηλαδή της πολλαπλής σκλήρυνσης ή της νόσου Parkinson και προκαλεί συχνά σοβαρότερη αναπηρία απο τις καταστάσεις αυτές, αλλά δυστυχώς παραμένει άγνωστη μεταξύ των πολιτών, αλλά και των ιατρών συχνά. Προσβάλλει χαρακτηριστικά νέους άνδρες, αλλά μπορεί να εμφανισθεί και στην παιδική ηλικία. Επειδή διάφορες αγγειακές διαταραχές του εγκεφάλου μπορούν να μιμηθούν την αθροστική κεφαλαλγία, όλοι οι ασθενείς στους οποίους πρωτοεμφανίζεται η πάθηση, θα πρέπει να υποβάλλονται σε μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου.
Θεραπεία της Αθροιστικής Κεφαλαλγίας
Για τη θεραπεία της αθροιστικής κεφαλαλγίας στην οξεία φάση (συμπτωματική ή οξεία θεραπεία) υπάρχουν ειδικά φάρμακα που χορηγούνται τη στιγμή της κρίσης και λέγονται τριπτάνες. Οι τριπτάνες δεν είναι αναλγητικά φάρμακα, αλλά χρησιμοποιούνται αποκλειστικά στη θεραπεία της ημικρανικής και αθροιστικής κρίσης, όχι όμως όλες για την αθροιστική κεφαλαλγία. Μόνο η υποδόρια χορηγούμενη σουματριπτάνη και η απο του στόματος ζολμιτριπτάνη έχουν αποδείξει αποτελεσματικότητα στη θεραπεία της κρίσης αρθοιστικής κεφαλαλγίας. Γενικά, η υποδόρια χορηγούμενη σουματριπτάνη ειναι η θεραπεία εκλογής για την οξεία θεραπεία της κρίσης στην αθροιστική κεφαλαλγία, επειδή η δράση της είναι γρήγορη ίοως απαιτείται, αφού η κρίση τηε αθροιστικής κεφαλαλγίας δεν ξεπερνά τις 3 ώρες. Εκτός όμως απο τις τριπτάνες, η χορήγηση υψηλής ροής οξυγόνου είναι επίσης αποτελεσματική και βοηθά πολλούς ασθενείς. Επειδή δεν έχει ανεπιθύμητες ενέργειες, όλοι οι ασθενείς με αθροιστική κεφαλαλγία θα πρέπει να δοκιμάσουν αυτή τη θεραπεία, η οποία είναι πολύ χρήσιμη ειδικά για το σπίτι, για τις βραδυνές κρίσεις. Εκτός απο την οξεία θεραπεία, όλοι οι ασθενείς θα πρέπει να ξεκινούν άμεσα προφυλακτική θεραπεία, ώστε να σταματήσει ο κύκλος της αθροιστικής περιόδου. Μόνο η βεραπαμίλη, ένα αντι-αρρυθμικό για την καρδιά φάρμακο, έχει αποδείξει αποτελεσματικότητα, σε μεγάλες δόσεις. Αλλές θεραπείες περιλαμβάνουν το λίθιο και την τοπιραμάτη. Η προσωρινή φαρμακευτική παράλυση του μείζονος ινιακού νεύρου ((block) είναι μια άλλη θεραπευτική τεχνική που βοηθά στην αθροιστική κεφαλαλγία.
Τα νέα φάρμακα κατά της ημικρανίας, τα «μονοκλωνικά αντισώματα εναντίον του CGRP» φαίνεται απο πρόσφατες μελέτες στις οποίες συμμετέχει και η Α Νευρολογική Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου, ότι είναι επίσης αποτελεσματικά στη χρόνια προφυλακτική θεραπεία της αθροιστικής κεφαλαλγίας και αναμένεται, να αλλάξουν εντελώς τη ζωή των ασθενών ασθενών με αθροστική κεφαλαλγία.