Νόσος Alzheimer: Το πιο συχνό αίτιο άνοιας. Συνήθως εκφράζεται με κυρίαρχη και πρώιμη διαταραχή της πρόσφατης μνήμης, στην οποία σταδιακά προστίθεται διαταραχή και των υπολοίπων νοητικών λειτουργιών. Υπάρχουν και προγεροντικές μορφές, αλλά και άτυπες κλινικές εμφανίσεις (π.χ. με κυρίαρχες διαταραχές λόγου ή συμπεριφοράς κ.ά), αλλά είναι πολύ σπανιότερες. Τα διαθέσιμα σήμερα φάρμακα προκαλούν σταθεροποίηση της κατάστασης για περίπου ένα έτος και εν συνεχεία υπάρχει σταδιακή έκπτωση, αλλά με ρυθμό βραδύτερο σε σχέση με την μη λήψη αγωγής.
Αγγειακή νοητική διαταραχή: Εδώ η γνωστική έκπτωση είναι αποτέλεσμα αγγειακής βλάβης του εγκεφάλου και μπορεί να οφείλεται σε πολλπαλά έμφρακτα, σε διάχυτη μικροϊσχαιμική εγκεφαλοπάθεια, σε στρατηγικά έμφρακτα, ή σε άλλες σπανιότερες καταστάσεις. Στους μισούς τουλάχιστον ασθενείς συνυπάρχει παθολογία τύπου Alzheimer (μικτή άνοια). Υπάρχουν και σπάνιες κληρονομούμενες μορφές με προγεροντική συνήθως εμφάνιση. Εδώ περιλαμβάνονται νοσήματα όπως το CADASIL, νόσοι του COL4A1/A2, CARASIL, αμυλοειδική αγγειοπάθεια κ.ά. η ακριβής διάγνωση των οποίων απαιτεί γενετικό έλεγχο.
Άνοια με σωμάτια Lewy: Θεωρείται το δεύτερο σε συχνότητα (μετά την νόσο Alzheimer) νευροεκφυλιστικό αίτιο άνοιας στις μεγαλύτερες ηλικίες. Χαρακτηρίζεται από συνδυασμό άνοιας με παρκινσονισμό, μεγάλες διακυμάνσεις, διαταραχή του ύπνου REM (παραμιλητά και κινήσεις κατά τον ύπνο), ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες και ευαισθησία στα νευροληπτικά. Μερικά από τα φάρμακα της νόσου Alzheimer έχουν καλή (ίσως καλύτερη) αποτελεσματικότητα στην άνοια με σωμάτια Lewy συμπεριλαμβανομένων και των διαταραχών συμπεριφοράς.
Μετωποκροταφικές εκφυλίσεις: Ετερογενής ομάδα νοσημάτων συχνότερα της προγεροντικής ηλικίας, με κοινό χαρακτηριστικό την προσβολή του μετωπιαίου ή/και κροταφικού λοβού, μερικές φορές ασύμμετρα. Εκφράζεται σαν άνοια με έντονες και πρώιμες διαταραχές συμπεριφοράς (αποτελούν μεγάλο φορτίο για την οικογένεια του πάσχοντος), σαν διαταραχή του λόγου (πρωτοπαθής προϊούσα αφασία), συνδυαζόμενη με παρκονσονισμό ή νόσο του κινητικού νευρώνα ή σαν συνδυασμός κάποιων από τα ανωτέρω